Advertisement
१६ कार्तिक, काठमाडौं । मिति २०७८ साल कार्तिक १६ गते मंगलबार कार्तिककृष्णपक्ष द्वादशी तिथी प्रात:८ /३४ बजेसम्म त्यस उप्रान्त त्रयोदशी तिथी अपरान्ह:आरम्भ भएकोले यो दिन धनवन्तरि जयन्ति हो।कश्यप पुत्र देवता र असुरहरु मिलेर समुद्र मथन गरेपछि अद्भुत पुरुष राम्रो ,श्याम बर्ण ,पराक्रमि अमृतको कलश लिनुभएको श्रीविष्णुको अंश प्रसिद्ध श्रीधनवन्तरिको प्रादुर्भाव भएको थियो।जसले आयुर्वेद प्रवर्तक भइ सम्पूर्ण ज्ञान प्राप्त गरेर आज विश्वलाई जीवन जिउने कला सम्वन्धि ज्ञान दिनु भएको छ।वहाँलाई नमन ,
ॐ नमो भगवते महासुदर्शनाय वासुदेवाय धन्वंतरये
अमृतकलशहस्ताय सर्वभयविनाशाय सर्वरोगनिवारणाय
त्रैलोक्यपतये त्रैलोक्यनिधये श्रीमहाविष्णुस्वरूपाय
श्रीधन्वंतरीस्वरूपाय श्री श्री श्री औषधचक्राय नारायणाय नमः ।
धनतेरस पूजा विधि-
धनतेरसको दिन सबैभन्दा पहिले बिहान उठेर दिनचर्याको चिन्ता छोडेर धनतेरस पूजाको तयारी गर्न थाल्नुहोस्।यसपछि घरको उत्तर–पूर्व कुनामा भगवान धन्वंतरीको पूजा गर्नुहोस्।ध्यान राख्नुहोस् कि पूजा गर्दा आफ्नो अनुहार सधैं उत्तर, पूर्व वा उत्तर दिशामा राख्नुहोस्।
पूजा गर्दा पञ्चदेव अर्थात् सूर्यदेव, भगवान गणेश, माता दुर्गा, भगवान शिव र भगवान विष्णुको मूर्ति स्थापना गर्नुपर्दछ।यसपछि भगवान धन्वंतरीको षोडशोपचार पूजा गर्नुहोस्।पूजाको अन्त्यमा, सिद्धिको लागि निश्चित रूपमा दक्षिणा चढाउनुहोस्।पूजा समापन पछि भगवान धन्वंतरीको अगाडि धूप, दीप, बेसार, कुमकुम, चन्दन, अक्षत र फूल अर्पण गरी पूजा गर्नुहोस्।
यसपछि घरको मुख्य प्रवेशद्वार वा आँगनमा दियो बाल्नुहोस्।यम देवताको नाममा दीप अवश्य बाल्नु।धनतेरसको दिन घरमा आफ्नो मनपर्ने देवताको पूजा गर्दा स्वस्तिक, कलश, नवग्रह देवता, पञ्च लोकपाल, षोडश मातृका र सप्त मातृकाको पूजा गर्न नबिर्सनुहोस्।
धनतेरसको पौराणिक कथा
भगवान धन्वंतरीलाई स्वास्थ्यका देवताको रुपमा पुजिन्छ ।पौराणिक कथा अनुसार सागर मन्थनका बेला भगवान धन्वंतरी अमृत कलश लिएर अवतरण गरेका हुनाले यस दिन भाँडाकुँडा किन्ने चलन प्रचलित भएको हो ।
अर्को किंवदन्ती अनुसार एक पटक भगवान विष्णुले श्राप पाएपछि लक्ष्मीले तेह्र वर्ष किसानको घरमा बस्नुपर्ने भयो ।माता लक्ष्मीको त्यो किसानको बासले गर्दा उनको घर धनसम्पत्तिले भरियो।तेह्र वर्षपछि भगवान विष्णु लक्ष्मीलाई लिन आउँदा किसानले लक्ष्मीलाई त्यहीँ बस्न अनुरोध गरे ।
यसबारे लक्ष्मीले किसानलाई भोलि त्रयोदशी रहेको भन्दै दीप सफा गरी दीप प्रज्वलन गरी पूजा गरेमा कृषकले ऐश्वर्य र धन दौलत प्राप्त हुने बताइन् ।यसपछि किसानले माता लक्ष्मीले भनेजस्तै गरे ।तब माताको कृपाले धन र वैभव प्राप्त हुन्छ।त्यसबेलादेखि धनतेरसको दिन लक्ष्मीको पूजा गर्ने चलन सुरु भएको जनविश्वास छ।
तिहार दशैंको पन्ध्र दिनपछि आउने सबैभन्दा ठूला पर्वहरुमा एउटा हो ।यो पर्व कार्त्तिक कृष्ण पक्ष त्रयोदशीका दिन तिहारको नामले शुरु भएर कार्त्तिक शुक्ल पक्षको द्वितीया तिथिको भाइटीकासम्म (पाँच दिन) मनाइन्छ।हिन्दू धर्मावलम्वीहरुलेले दीपावली (दिवाली)को रुपमा यस पर्वलाई धूमधाम सित मनाउँछन् ।यस पर्वको नाम हिन्दी शव्दको त्योहार शव्दबाट विकृत हुँदै तिहार बनेको अनुमान लगाइन्छ।यसलाई दीपावली अनि दिवाली नामले पनि जानिन्छ।
पाँच दिनसम्म मनाईने तिहारको सम्बन्धमा हिन्दू धर्मशास्त्रका पौराणिक कथाहरु छन्:
सूर्यका छोरा यमराजले आफ्नी बहिनी यमुनाको निम्तो स्वीकार गरी बहिनीका घरमा गई रमाइलो मनाएको हुँदा यी पाँच दिनलाई यमपञ्चक मानिएको कुरा हिन्दू शास्त्रमा उल्लेख गरिएको छ ।यसरी रहँदा-बस्दा यमुनाको व्यवहारले निकै प्रसन्न भई यमराजले बहिनी यमुनालाई “जे मन लाग्छ वर माग” भन्दा यमुनाले “हरेक वर्ष आजकै दिन मलाई भेट्न आउनुपर्ने, साथै दिदी-भाइ दाजु-बहिनीको प्रेम सदा अटल रहोस् र दाजु भाइको आयू, कीर्ति सदा वृद्धि होस्” भन्ने वरदान मागिन्।यमराजले पनि तथास्तु भन्दै मनसा, वाचा, कर्मणा र शुद्धचित्तले यस प्रकारसँग भ्रातृपूजा गर्ने गराउनेहरूको सदा उन्नति हुने तथा कीर्ति पनि फिँजिने वर दिई आफ्नी बहिनीसँग बिदा भई गएको र यसरी प्राचीन काल देखि अहिलेसम्म अविच्छिन्नरूपले यो पर्व मानिँदै आएको परम्परा छ ।तिहारले एकातिर मानव तथा पशुबीचको प्रगाढ सम्बन्धको चित्र प्रस्तुत गर्छ भने अर्कातिर दाजुभाइ तथा दिदीबहिनी बीचको आत्मीय र पवित्र स्नेह एवं सम्बन्धलाई पनि यसले छर्लङ्ग पार्दछ।
यो दिन जसले साँझमा आफ्नो घरको ढोकामा बत्ति बाल्दछ “मृत्युना पाशदण्डाभ्यां कालेन च मया सह ,त्रयोदश्यां दिपदानत् सूर्यज :प्रियतामिति “/ अर्थात् त्रयोदशीको दिन दिपदान गर्नाले मृत्यु ,पाश ,दण्ड ,काल र लक्ष्मीकोसाथ सूर्यननन्दन यम प्रसन्न हुनुहुनेछ।त्यसैले यो दिन ढोकामा दिपदान गर्नाले उसलाई अपमृत्युको भय हुँदैन।भइहाले पनि उसले यमराजको पुर {नरक }जानुपर्दैन।
पं बालमुकुन्द देवकोटा
Comments
