चीनले पाकिस्तानलाई गुप्तचर लडाकु विमान दिन लागेको चर्चाबीच भारतले बनायो ‘सूर्या’ राडार

१३ जेठ, काठमाडौँ । भारतले आफ्नो हवाई सुरक्षा क्षमतालाई थप मजबुत बनाउँदै गुप्तचर-विरोधी र उच्च आवृत्तिको ‘सूर्या’ राडार विकास गरी भारतीय वायुसेनालाई हस्तान्तरण गरेको छ ।

यो नयाँ प्रविधियुक्त राडार बेंगलुरुस्थित अल्फा डिजाइन प्रविधि लिमिटेड (एडीटीएल)ले निर्माण गरेको हो, जसलाई चैत २०८१ मा औपचारिक रूपमा वायुसेनामा समावेश गरिएको हो ।

यो राडारको विकास दक्षिण एसियामा बढ्दो सुरक्षा चुनौती र रणनीतिक प्रतिस्पर्धाको सन्दर्भमा महत्त्वपूर्ण मानिएको छ ।

विशेषतः जब चीनले पाकिस्तानलाई पाँचौं पुस्ताको गुप्तचर लडाकु विमान जे-३५ए दिने तयारी गरिरहेको छ ।

चीनको यो योजना सफल भएमा दक्षिण एसियाको हवाई शक्ति सन्तुलनमा ठूलो परिवर्तन आउने आशंका गरिएको छ, जसलाई सन्तुलनमा राख्न भारतले ‘सूर्या’लाई सामरिक अस्त्रको रूपमा अघि सारेको हो ।

सूर्या राडारले ३० देखि ३०० मेगाहर्जको आवृत्तिमा कार्य गर्छ, जसको पहुँच सामान्य राडारको भन्दा धेरै लामो हुने भएकाले गुप्तचर प्रविधि भएका विमानहरूलाई पत्ता लगाउन सक्षम हुन्छ ।

यी विमानहरू प्रायः विशेष कोटिंग र संरचनात्मक डिजाइनबाट राडारमा देखिन नसक्ने गरी बनाइएका हुन्छन् । तर सूर्याले भने यस्ता प्रविधिहरूलाई छल्न सक्ने सामर्थ्य राख्छ ।

यो राडारले करिब ३६० किलोमिटरसम्मको दायराभित्र दुई वर्ग मिटरको राडार प्रतिबिम्ब भएका वस्तुहरू पत्ता लगाउन सक्छ । यसको मुख्य विशेषता भनेको चलायमान मञ्चमा आधारित हुनु हो, जसले गर्दा आवश्यक परेमा सजिलै अन्यत्र स्थानान्तरण गरी तैनाथ गर्न सकिन्छ ।

भारतीय वायुसेनाले सूर्यालाई देशभर फैलिएका हवाई सुरक्षा प्रणालीहरूसँग एकीकृत गर्ने तयारी गरिरहेको छ ।

यसलाई विशेषगरी एस-४००, आकाश र आकाशतीरजस्ता बहुपरत हवाई रक्षा संयन्त्रसँग मिलाएर प्रयोग गरिनेछ ।

यस किसिमको एकीकरणले भारतको समग्र हवाई सुरक्षा क्षमतामा उल्लेखनीय वृद्धि ल्याउने भारतीय सञ्चारमाध्यमहरूले जनाएका छन् ।

यो प्रविधिको विकास पछाडि सामरिक दबाब पनि मुख्य कारण बनेको छ । भारतीय सञ्चारमाध्यमहरूका अनुसार, चीनले सन् २०२६ भित्र पाकिस्तानलाई ४० वटा जे-३५ए गुप्तचर लडाकु विमान हस्तान्तरण गर्न सक्ने आँकलन गरिएको छ ।

यी विमानहरू पाँचौं पुस्ताका उन्नत प्रविधियुक्त छन्, जसको राडार प्रतिबिम्ब क्षमता अति न्यून हुन्छ र साधारण राडारहरूबाट पत्ता लगाउन झनै कठिन हुन्छ ।

यदि पाकिस्तानले यस्ता विमानहरू प्राप्त गर्‍यो भने भारतमाथि हवाई नियन्त्रणको चुनौती थपिनेछ । त्यस्तो खतरालाई ध्यानमा राख्दै भारतले ‘सूर्या’ जस्ता नयाँ पुस्ताका राडार प्रविधिहरूको विकासलाई प्राथमिकता दिएको हो ।

सीमामा हवाई निगरानी र समयमै प्रतिक्रिया दिन सक्ने क्षमताले भारतलाई सामरिक दृष्टिले फाइदा पुग्ने अपेक्षा गरिएको छ ।

यो राडारको प्रयोग ‘सञ्चालन सिन्दुर’ नामक सफल अभियानपछि अघि बढाइएको हो ।

सो अभियानअन्तर्गत भारतले पाकिस्तानबाट पठाइएका मानवरहित यान र क्षेप्यास्त्र आक्रमणहरूलाई रोकेर हवाई सुरक्षाको क्षमता प्रदर्शन गरेको थियो ।

यद्यपि ती घटनाबाट भारतले अझ सशक्त र विशेष क्षमतायुक्त प्रविधिको आवश्यकता महसुस गरेको थियो, जुन आवश्यकतालाई सूर्याले सम्बोधन गरेको छ ।

चीन र पाकिस्तानबीचको सैन्य सहकार्यले भारतलाई दवावमा पारिरहेको छ । चीनले पाकिस्तानलाई अत्याधुनिक प्रविधि हस्तान्तरण गरेर भारतको सामरिक सन्तुलनमा असर पार्ने प्रयास गरिरहेको बेला, भारतले स्वदेशमै तयार गरेको सूर्या राडारले रक्षा स्वावलम्बनतर्फ ठूलो उपलब्धि दर्साएको छ ।

भारतीय रक्षा विज्ञहरूले सूर्यालाई केवल एक प्रविधि मात्र नभई ‘रणनीतिक उत्तर’ का रूपमा व्याख्या गरेका छन् ।

यसले भारतको सीमावर्ती क्षेत्रमा स्थायित्व कायम राख्न, संवेदनशील क्षेत्रहरूको निगरानी गर्न र सम्भावित आक्रमणहरूलाई प्रारम्भिक चरणमै रोक्न मद्दत गर्नेछ ।

यस राडारको विकास र तैनाथीले भारतको समग्र रक्षा रणनीतिमा नयाँ धार थपेको छ । ‘गेम-चेंजर’का रूपमा भारतीय सञ्चारमाध्यमहरूले यसलाई चित्रण गर्नुको कारण यही हो – यो कुनै पनि परम्परागत राडारले गर्न नसक्ने काम गर्न सक्षम छ ।