स्थानीय आवाजको विश्व मञ्च: सुनिता डंगोल र ‘स्थानीयकरण’को गहिरो अर्थ

२९ मंसिर, काठमाडौँ। विश्वव्यापी विकासका बहसहरू प्रायः राष्ट्र-राज्य, ठूला लगानीकर्ता र अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूको वरिपरि मात्र घुमिरहन्छन्। तर पछिल्ला वर्षहरूमा एउटा महत्त्वपूर्ण सत्य क्रमशः स्वीकारिँदै गएको छ: विकासको वास्तविक प्रभाव देखिने स्थान स्थानीय तह हो र त्यसका वास्तविक वाहक स्थानीय सरकारहरू नै हुन्।

यही बदलिँदो सोचको प्रतिबिम्ब बनेर काठमाडौँ महानगरपालिकाकी उपप्रमुख सुनीता डंगोल युरोपेली संसदको मञ्चमा उभिनु केवल व्यक्तिगत उपलब्धि मात्र होइन, यो नेपालको स्थानीय लोकतन्त्रले पाएको अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता हो।

हालसालै बेल्जियममा सम्पन्न ‘Cities and Regions for International Partnerships 2025 Forum’ ले ‘Localising the Global Gateway’ (विश्वव्यापी मार्गलाई स्थानीयकरण गर्ने) विषयमा एउटा गम्भीर प्रश्न उठायो: “अन्तर्राष्ट्रिय साझेदारी कसका लागि र कसरी ?” यसै क्रममा, डंगोलले स्पष्ट रूपमा भनिन्, “स्थानीय सरकारहरू केवल कार्यान्वयनकर्ता होइनन्, उनीहरू नीति निर्माणकै सुरुदेखि निर्णायक साझेदार हुनुपर्छ।”

उनको यो धारणा कुनै सैद्धान्तिक वक्तव्य थिएन। नेपालजस्तो देश, जहाँ संविधानले स्थानीय तहलाई अधिकार सम्पन्न बनाएको छ तर व्यवहारमा अझै पनि केन्द्रीय सोच हावी छ, त्यहाँबाट आएको आवाजले वैश्विक विकास बहसलाई यथार्थसँग जोड्ने काम गर्यो। विकास परियोजनाहरू कागजमा सुन्दर देखिए पनि, स्थानीय सन्दर्भ नबुझी बनाइएका योजना दिगो हुँदैनन् भन्ने अनुभव नेपालले पटक-पटक भोगेको छ।

डंगोलले जोड दिएको अर्को महत्वपूर्ण पक्ष थियो, “साझेदारीको अर्थ केवल पूँजी र पूर्वाधार होइन। सडक, पुल वा भवनभन्दा पनि स्थानीय संस्थागत क्षमता, सुशासन, सामाजिक समावेशिता र मानिस केन्द्रित विकास नै दीर्घकालीन परिवर्तनका आधार हुन्।” यो विचारले विकासलाई केवल आर्थिक गणनामा सीमित नराखी, मानवीय र लोकतान्त्रिक मूल्यसँग जोड्ने प्रयास गरेको छ।

उनको भनाइमा एउटा परिपक्व चेतना झल्किन्थ्यो: हरेक शहर, हरेक स्थानीय सरकार फरक हुन्छ। सामाजिक संरचना, संस्कृति, शासन शैली र नागरिक अपेक्षा फरक–फरक हुन्छन्। त्यसैले ‘one-size-fits-all’ प्रकारका वैश्विक कार्यक्रमहरू स्थानीय स्तरमा असफल हुने सम्भावना बढी हुन्छ। लचकता, स्थानीय स्वामित्व र सन्दर्भ–संवेदनशीलता बिना कुनै पनि अन्तर्राष्ट्रिय साझेदारी सार्थक हुँदैन।

युरोपेली संसदमा हाम्रो स्थानीय सरकारको प्रतिनिधि बोल्नु आफैँमा गौरवको क्षण हो। तर त्योभन्दा ठूलो कुरा, यसले के सङ्केत गर्छ भने, अब विकास संवादको केन्द्र क्रमशः शहर र स्थानीय तहतर्फ सर्दैछ। सुनीता डंगोलको उपस्थितिले नेपाल केवल सहायता लिने देश होइन, अनुभव र दृष्टि बाँड्न सक्ने साझेदार राष्ट्रका रूपमा पनि उभिन सक्छ भन्ने सन्देश दिएको छ।

यो सहभागिता एउटा व्यक्तिको विदेश भ्रमणको कथा होइन। यो स्थानीय लोकतन्त्रको आत्मविश्वास, संविधानले दिएको अधिकारको विश्वव्यापी अभिव्यक्ति, र भविष्यका विकास साझेदारीहरू कस्तो हुनुपर्छ भन्ने स्पष्ट सङ्केत हो। यदि यस्ता आवाजहरू निरन्तर अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा गुन्जिरहे, नेपालका शहरहरू केवल नक्सामा देखिने नाम मात्र होइनन्, वैश्विक विकास बहसका सक्रिय पात्र बन्नेछन्।