दीपावली पर्व प्रारम्भ, आज साँझ धनतेरस

०१ कार्तिक, काठमाडौँ। सौरमासको कात्तिक सङ्क्रान्तिकै दिन आजदेखि यस वर्षको दीपावली (तिहार) पर्व सुरु हुँदैछ। महोत्तरीसहित मधेसका मिथिलाक्षेत्रमा कात्तिक कृष्ण त्रयोदशीदेखि कात्तिक शुक्ल द्वितीयासम्म चल्ने दीपावली पर्वको पहिलो दिन आज ‘धनतेरस’ मनाउने तयारी गरिएको छ।

मिथिलाको जनबोलीमा ‘दिवाली’ भनिने यो पर्वलाई ‘यमपञ्चक’ पनि भनिन्छ। पर्वको पहिलो दिन आज तिमीले धातुका नयाँ सामान किनेर धनधान्यकी देवी लक्ष्मीको आराधना गर्दै ‘धनतेरस’ मनाउने तयारी गर्न सक्छौ। सामान्यतया पाँच दिनसम्म चल्ने यो पर्व यसपालि तिथिको भोग घटबढका कारण छ दिनको भएको छ। आज अपराह्न १३:२३ पछि त्रयोदशी लाग्ने भएकाले यही तिथिको साँझ ‘धनतेरस’ मनाइने भएको हो।

आज अपराह्नसम्म द्वादशी तिथि रहे पनि त्यसपछि त्रयोदशी सुरु हुने भएकाले आजै ‘धनतेरस’ मनाउन सकिने मैथिल कर्मकाण्डका ज्ञाताहरूको भनाइ छ। ‘धनतेरस’ लक्ष्मीकै आराधनासँग सम्बन्धित भएकाले सन्ध्याकालदेखि पूजा गर्ने मैथिल चलन छ।

मिथिलामा चाडपर्व र तिथिसम्बन्धी कार्यहरू विद्यापति र मिथिला पञ्चाङ्गका आधारमा निर्णय गर्ने परम्परा छ। अपराह्न नै त्रयोदशी सुरु हुने भएकाले आज ‘धनतेरस’ मनाइए पनि ‘कागपूजा’ भने भोलि आइतबार हुनेछ। त्यस्तै ‘लक्ष्मीपूजा’ र ‘गाईपूजा’ पनि यसपालि एकदिन अघिपछि पर्ने भएका छन्। सामान्यतया दिवालीको पहिलो दिन त्रयोदशी तिथिमा कागपूजा र धनतेरस, तथा औँसीमा गाईपूजा र सन्ध्यापछि लक्ष्मीपूजा गर्ने चलन रहँदै आएको छ।

तर यसपालि रातको औँसी सोमबार नै परेको हुँदा सोही दिन लक्ष्मीपूजा गरिने मैथिल कर्मकाण्डका ज्ञाता बर्दिबास–२ का पण्डित दिनेशकुमार झाले बताएका छन्। तिथिको भोग घटबढका कारण यसपालि यी पर्वविधि फरकफरक दिन (एकदिन अघिपछि) गर्नुपर्ने भएको हो।

‘धनतेरस’ आज र ‘भैयादूज’ (भाइटीका) बिहीबार पर्ने भएकाले पाँच दिनको भनिने ‘यमपञ्चक’ यसपालि छ दिनको भएको छ।

कात्तिक कृष्ण त्रयोदशीको रात्रिकाल भोगको दिनलाई मिथिलामा ‘धनतेरस’ भनिन्छ। यस दिन तिमीले नयाँ धातुका सामान किनेर पूजाआराधना गर्दै दीपावली पर्व प्रारम्भ गर्न सक्छौ — यही नै मैथिल परम्परा हो। आज अपराह्न त्रयोदशी तिथि प्रारम्भ हुने भएकाले सन्ध्याकालमा धातुका नयाँ सामान किन्न शुभ हुने बताइएको छ।

आज साँझदेखि तिमीले घरमा उज्याला बत्ती बालेर नयाँ किनिएका धातुका सामान र धनधान्यकी देवी लक्ष्मीको पूजाआराधना गर्न सक्छौ। मिथिलामा ‘धनत्रयोदशी’ पनि भनिने ‘धनतेरस’ आज मनाइए पनि त्रयोदशी तिथिमै मनाइने धन्वन्तरी जयन्ती र काकपूजा भने भोलि आइतबार मनाइनेछ।

औँसीको रातमा हुने लक्ष्मीपूजा सोमबार र सोही तिथिको दिन हुने गाईपूजा मङ्गलबार बिहान गरिनेछ। ‘धनतेरस’ र ‘लक्ष्मीपूजा’ सन्ध्याकालसँगै सुरु भई रातभरि चल्नेछन्, जबकि ‘गाईपूजा’ भने दिनको उज्यालोमा गर्ने चलन छ।

दीपावली मुख्यतः धनधान्यकी देवी लक्ष्मीको आराधना गर्ने पर्व भएकाले पहिलो दिन नै नयाँ वस्तु किनेर लक्ष्मीलाई खुसी पार्ने परम्परा चल्दै आएको छ। मिथिला क्षेत्रमा दिवालीको पहिलो दिन तिमीले बजारबाट धातुका गहना वा भाँडाकुँडा किनेर लक्ष्मीको प्रतिमासँग पूजा गरेर पर्वको विधिवत् प्रारम्भ गर्ने परम्परा छ। सन्ध्याकालमा दीप प्रज्वलनसँगै ‘धनतेरस’को पूजा गरेर ‘दिवाली’ पर्व सुरु गरिन्छ।

पर्व विशेषका कारण तामा, पित्तल, काँस र सुनचाँदीका गहना बनाउने पसलहरू आज झकीझकाउ बनेका छन्। मिथिलामा आज किनिएका सामान शुभ, टिकाउ र नाफामूलक हुने जनविश्वास रहिआएको छ।