जगदीश्वर थापा
०१ वैशाख, काठमाडौं । हाल सिंहदरवारभित्र फोहोर थुप्रिएको छ । काठमाडौ महानगर पालिकाले यो कदमलाइ आफुलाइ असहयोग गरेकोमा प्रतिकात्मक अवज्ञा झै प्रस्तुत गरेको छ । बस्ती र फुटपाथ बेचबिखनदेखि पार्किङको अभाव र सार्वजनिक जग्गा अतिक्रमणसम्मका विभिन्न समस्याले ग्रसित शहर हो काठमाडौं । मेयरका हैसियतमा बलेन शाहले यी समस्यालाई सम्बोधन गर्न पहल गर्ने सक्दो प्रयास गरेका हुन् । तर सरकारको उदासिनता, राजनितिक पार्टीहरूको स्वार्थ र नेता कार्यकर्ताहरूको नियतलाइ उछिनेर आफ्नो प्रयासलाइ सार्थकता बनाउन नसक्ने बालेन, “असफल मेयर” नै हुन् ।
सुकुम्बासी वा अनाधिकृत बस्ती
सायद काठमाडौंको सबैभन्दा ठुलो समस्या बस्तीको समस्या हो । यी क्षेत्रहरू पानी, सरसफाइ र स्वास्थ्य सेवा जस्ता आधारभूत सेवाहरूमा अपर्याप्त पहुँचको साथ अत्यधिक भीडभाड, अनौपचारिक आवासमा बस्ने हजारौं मानिसहरूको घर हो। बलेन शाहले बस्तीहरू बेदखल, स्थानान्तरण वा स्तरोन्नति गरेर यस समस्यालाई सम्बोधन गर्ने प्रयास गरेका हुन्, तर बालेन यहाँ असफल भए। राजनीतिक दलहरूले नदिकिनार सकुम्बासीहरूलाई मुख्य मतदाता समूह वा आम्दानीको स्रोतको रूपमा उपयोग गरिहेकाले बालेनको यस मुद्दालाई सम्बोधन गर्ने प्रयासलाई उल्टो कानुनी धाराहरूको अपव्याख्या गरेर असफल बनाइदिए । कति ठाउँमा त नगरप्रहरी र स्थानियको झडप नै भयो जस्मा राजनितिक कार्यकर्ता र अनाधिकृत बासिन्दाले जिते, बालेन हारे ।
फुटपाथ पसल वा अनियन्त्रित बेचबिखन
बलेन शाह र राजनीतिक दलबीचको तनावको अर्को मुद्दा सडक/ फुटपाथ बेचबिखन हो। यी विक्रेताहरूले सहरी बासिन्दाहरूलाई सस्तोमा सामानहरू उपलब्ध गराए पनि तिनीहरूले ट्राफिक जाम, फोहोर फाल्ने र गुणस्तरहिन सामानको अनाधिकृत व्यापार जस्ता समस्याहरू सृजना गरिरहेका थिए। बालेन शाहले इजाजतपत्र र जोनिङ नियमहरू लागू गरेर वा तोकिएको भेन्डिङ जोनहरू बनाएर फुटपाथ बिक्रीलाई नियमन गर्ने प्रयास गरेका हुन । तर राजनीतिक दलका कार्यकर्ता र समर्थकहरूले बालेन सफल भए आफुले समर्थन गरेको पार्टी असफल हुने डर र चुनावमा आफुले चाहेको उम्मेदवारलाइ हराएको अप्रत्यक्ष बदला स्वरुप उनको चर्को विरोध गरेर सडक विक्रेताहरूमाथी नै सहानुभुति राखेर बोलिरहे । यी विक्रेताहरूलाई प्रमुख निर्वाचन क्षेत्र वा आम्दानीको स्रोतको रूपमा प्रयोग भएका काठमाडौ बाहिरका जनहरूले बालेनको खुब बिरोध गरे। अफ्नो अनुकुल राजनितिक वातावरण तयार हुने बित्तिकै तुरून्त सोही अवस्थामा फर्कने साइत हेरेर बसेका छन् । यहाँ पनि बालेन हारे ।
पार्किङ
मेयर र राजनीतिक दलहरू बीच तनाव उत्पन्न अर्को मुद्दा हो पार्किंग । काठमाडौंका विभिन्न सडकछेउहरू राजनितिक संरक्षण पाएका व्यक्ति(डन)हरूको अतिरिक्त ठेक्का कमाइको माध्यम बनिरहेको थियो । यसै पनि काठमाडौंमा निजी सवारीसाधनको द्रुत बृद्धिले पार्किङस्थलको अभाव भएको छ र बालेन शाहले सशुल्क पार्किङ, पार्किङ लागू गर्ने वा नयाँ पार्किङ गर्ने ठाउँहरू सिर्जना गर्ने जस्ता उपायहरू ल्याएर यो समस्यालाई सम्बोधन गर्ने प्रयास गरेका छन्। यद्यपि, राजनीतिक दलहरूले नि:शुल्क पार्किङलाई सार्वजनिक अधिकारको रूपमा व्याख्या गर्दै वा उच्च घराना तथा व्यापारीहरूजस्ता साधन मालिकहरूसँग घनिष्ठ सम्बन्ध सहुलियत प्राप्त हुने भएकाले बिरोध त भैरहेकै छ ।
सम्पदा पुनर्स्थापना
काठमाडौं धेरै ऐतिहासिक मन्दिरहरू, दरबारहरू र स्मारकहरूको घर हो । तर यी मध्ये केही स्थलचिन्हहरू वर्षौंदेखि क्षतिग्रस्त वा बेवास्ता भएका छन्ले । बालेन शाहले यी साँस्कृतिक स्थलचिन्हहरूको पुनर्स्थापना र संरक्षणका लागि पहल सुरु गरेका हुन तर राजनीतिक दलहरूले यी परियोजनाहरूलाई ऐतिहासिक क्षेत्रहरूलाई सास्कृतिक धार्मिक अतिक्रमण वा व्यापारिकरण गर्ने साथै आफ्नो स्वार्थमा खतराको रूपमा, कतै विकासको नाममा, व्यापारमा प्रयोग गर्ने र कतै सम्पदा समुदायकै संरक्षणको व्याख्यामा व्यक्तिगत फाइदामा भोग चलन गर्न लिनेदिने शिलशिलामा अदालत समेत बालेनको बिपक्षमा उभिएको छ । खोलामाथी बनाएको आधुनिक बिल्डिङ मुनि छोपिएको सामाग्री चैं पहिचान हो त्यस्लाइ यथास्थितिमै छोड्न र भत्केको धरहराको संगै धरहराभन्दा अग्लो सेतो डमी टावर खडा गरेको समर्थन गर्नेहरूले नै सुन्धारामा असम्भव प्राकृतिक पानीको माग गरेर बालेनको मुख थुनिदिए । सफल त यहाँ पनि भएनन् ।
सार्वजनिक जग्गा
सार्वजनिक जग्गाको विषयलाई लिएर पनि मेयर र राजनीतिक दलबीच तनाव छदैछ । काठमाडौंमा सार्वजनिक जग्गा प्रायः विवाद र अतिक्रमणको विषय बनेको छ । शक्तिशाली व्यक्ति वा समूहहरूले यसलाई आफ्नै प्रयोगको लागि दाबी गर्न खोजिरहेका छन्। बलेन शाहले सार्वजनिक जग्गा अतिक्रमणबाट जोगाउन वा अवैध कब्जा गर्नेहरूबाट फिर्ता गराउन केही हदसम्म सफल भएका छन् तर राजनीतिक दलहरूले सार्वजनिक जग्गा कब्जा गर्नेहरूसँग घनिष्ट सम्बन्ध राख्ने वा आफ्नो स्वार्थको लागि बहुमूल्य स्रोतको रूपमा उपयोग गर्न बालेनको प्रतिरोध गरिरहेका छन् ।
काठमाडौंले सामना गरिरहेका यस्तै यस्तै साना तर जटिल समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्ने बलेन शाहको प्रयासलाई राजनीतिक दलहरूले राम्रोसँग कहिले पनि राम्रोसंग स्वीकार गरेकै छैनन् किनकि उनि कुनै पार्टीको पुच्छर बनिदिएनन्। उनको नियत असल भए तापनि उनका कार्यहरूलाई दलहरूले आफ्नो अहितमा खतराको रूपमा हेरिएकोले आफैसंग सहकार्य गर्ने वडाप्रमुख सम्मको अप्रत्यक्ष असहयोग छ। बस्ती, फुटपाथ बेचबिखन, पार्किङ, सम्पदा पुनर्स्थापना र सार्वजनिक जग्गाको समस्या सबै सरोकारवालाहरू मिलेर सबैलाई फाइदा हुने गरी समाधान खोज्न नसकेसम्म तनाव र द्वन्द्वको स्रोत बनिरहनेछ। राजनितिक स्वार्थलाइ परास्त गरेर अघि बढ्न सक्दैनन् भने बालेन असफल मेयर नै हुन् जस्लाइ नेपालका पार्टी नेता कार्यकर्ता समर्थक एकजुट भएर तथा निहित स्वार्थमा चासो राख्ने देशीबिदेशी शक्ती सम्मले नराम्रोसंग पछारिदिएका छन्, हराइदिएका छन् । पार्टीहरू सफल छन् बालेन असफल छन् । सिंहदरबारबाट फोहोर हटेको दिन बालेन पनि सफल हुन्छन्।