१४ फागुन, काठमाडौं । चर्चित गजल गायक पंकज उधासको ७२ वर्षको उमेरमा आज निधन भएको छ । उनको निधनको जानकारी उनकी छोरी नायबले सामाजिक सञ्जालमा दिएकी छिन् । गजल गायक विगत केही दिनदेखि बिरामी थिए । मिडिया रिपोर्टका अनुसार उनले मुम्बईको ब्रीच क्यान्डी अस्पतालमा सोमबार २६ फेब्रुअरी बिहान ११ बजे अन्तिम सास लिए। गजल गायक जाजिम शर्माले दैनिक भास्करलाई आफू प्यानक्रियाज क्यान्सरसँग लडिरहेको बताए । उनको मंगलबार अन्तिम संस्कार गरिने छ ।
गुजरातको एक जमिन्दार परिवारमा जन्मे पंकज उधासको जन्म १७ मे १९५१ मा गुजरातको जेतपुरमा भएको थियो । उहाँ आफ्ना तीन भाइहरूमध्ये कान्छो हुनुहुन्थ्यो। उनको परिवार राजकोट नजिकैको चरखाडी नामक सहरको थियो। उनका हजुरबुबा एक जमिन्दार र भावनगर राज्यका दीवान पनि थिए।
उनका बुबा केशुभाई उधास सरकारी कर्मचारी हुनुहुन्थ्यो, उनलाई इसराज खेल्न निकै मन पर्थ्यो। उनकी आमा जितुबेन उधासलाई गीतको निकै मन थियो । यही कारण पंकज उधास र उनका दुई दाजुभाइको सधैँ संगीतप्रति झुकाव थियो । पंकज उधासले चर्चित गजल ‘चिठी आयी’ बाट निकै चर्चा पाएका थिए ।
पहिलो गीतको लागि ५१ रुपैयाँ पाएका थिए पंकजले गायनमै करियर बनाउने सोचेका थिएनन् । त्यसबेला भारत र चीनबीच युद्ध चलिरहेको थियो । यसै क्रममा लता मंगेशकरको गीत ‘ए मेरे वतन के लोगों’ रिलिज भएको थियो । पंकजलाई यो गीत निकै मन पर्यो । उनले कसैको सहयोग बिना नै एउटै लय र धुनमा यो गीत बनाएका हुन् ।
एक दिन विद्यालयका प्रधानाध्यापकले आफू गाउनमा राम्रो भएको थाहा पाए, त्यसपछि उनलाई विद्यालयको प्रार्थना टोलीको प्रमुख बनाइयो । एक पटक उनको बस्तीमा माता रानीको चौकी थियो ।
राती आरती भजनपछि त्यहाँ सांस्कृतिक कार्यक्रम हुन्थ्यो । यस दिन पंकजको विद्यालयका शिक्षक आएर सांस्कृतिक कार्यक्रममा गीत गाउन अनुरोध गरे । पंकजले ‘ए मेरे वतन के लगौं’ गीत गाएका थिए । उनको गीतले त्यहाँ बसेका सबैका आँखा रसाए । उनले धेरै ताली पनि पाए । दर्शकबाट एकजना मानिस उठेर ताली बजाए र उनलाई ५१ रुपैयाँ पुरस्कार दिए ।
संगीत एकेडेमीमा पढे पंकजका दुवै दाजु मनहर र निर्जल उधास संगीत क्षेत्रका चर्चित नाम हुन् । यो घटनापछि आमाबुवालाई पंकजले पनि आफ्ना दाजुभाइ जस्तै संगीत क्षेत्रमा राम्रो गर्न सक्छन् भन्ने लाग्यो, त्यसपछि अभिभावकले उनलाई राजकोटको म्युजिक एकेडेमीमा भर्ना गराए ।
काम नपाएपछि विदेश गएँ त्यहाँको पाठ्यक्रम पूरा गरेपछि पंकजले धेरै ठूला स्टेज शोमा प्रस्तुति दिन्थे । उनी बलिउडमा दाजुभाइ जस्तै स्थान बनाउन चाहन्थे । यसका लागि उनले ४ वर्ष संघर्ष गरे तर यस अवधिमा उनले कुनै ठूलो काम पाएनन् । उनले कामना फिल्ममा आफ्नो एउटा गीतमा स्वर दिए तर त्यो फिल्म फ्लप भयो, जसका कारण उनले खासै लोकप्रियता पाउन सकेनन् । काम नपाउँदा दुखी भएर विदेश गएर बस्ने निधो गरे ।
‘चिठ्ठी आयी है’ गीत सुनेर राज कपूर रोए राजेन्द्र कुमार र राज कपुर निकै मिल्ने साथी थिए । एक दिन उनले राज कपूरलाई आफ्नो घरमा डिनरको लागि बोलाए । रात्रिभोजपछि उनले पंकज उधासको स्वरमा राज कपूरलाई एउटा गजल सुनाए कि एउटा चिठ्ठी आएको छ, र उनी रोए । उनले यो गजलले पंकजलाई धेरै लोकप्रियता दिने र यो गजल उनीभन्दा राम्रो अरु कसैले गाउन नसक्ने बताए ।
फ्यानले गजल सुन्न उनलाई बन्दुक तान्यो बिस्तारै पंकज गजल गायनको प्रेममा परे, जसका लागि उनले उर्दू सिके। एक पटक स्टेज परफॉर्मन्स दिदै थिए, जहाँ उनले ४-५ गजल गाइसकेका थिए । त्यसपछि एक दर्शक उहाँकहाँ आएर गजलको लागि अनुरोध गरे । पंकजलाई उनको व्यवहार मन परेन र उनले गीत गाउन अस्वीकार गरे। यो देखेर ती व्यक्ति यति रिसाए कि पंकजको अगाडि बन्दुक तान्दै गीत गाउन भने । पंकज उनको कार्यबाट यति डराएका थिए कि उनले उनको अनुरोधमा गजल गाए।
मुस्लिम केटीसँग विवाह गरे पंकजले ११ फेब्रुअरी १९८२ मा फरीदासँग विवाह गरेका थिए । दुवैको भेट एक साझा साथीको विवाहमा भएको थियो । पंकजले फरिदालाई पहिलो नजरमा मन पराएका थिए । त्यतिबेला उनी ग्रेजुएशन गरिरहेका थिए र फरिदा एयर होस्टेस थिइन् । दुईबीच पहिले मित्रता थियो, त्यसपछि प्रेम । दुवै विवाह गर्न चाहन्थे। पंकजको परिवारलाई यो सम्बन्धमा कुनै आपत्ति थिएन।
जब फरिदाले आफ्नो परिवारलाई यस सम्बन्धको बारेमा बताइन्, उनीहरूले यो सम्बन्धलाई स्वीकार गरेनन्। आफ्नी छोरीको अर्को धर्ममा बिहे गराउन चाहँदैनथे । फरीदाको आग्रहमा पंकज उनको घर गए र बुबासँगको सम्बन्धको बारेमा कुरा गरे। फरीदाका बुबा रिटायर्ड पुलिस अफिसर हुनुहुन्थ्यो, त्यसैले पंकज धेरै डराउँथे, तर उनले आफ्नो शब्दले उनको मन जिते। फरिदाका बुबाले उनीहरुको विवाह गर्न राजी भए । त्यसपछि दुवैले विवाह गरे । दुवैका दुई छोरी नायब र रेवा छन् ।
जसको गीतले लोकप्रियता पाएको चलचित्रमा काम गर्न अस्वीकार गरेका थिए पंकजले विदेशमा निकै चर्चा पायो । यस क्रममा अभिनेता तथा निर्माता राजेन्द्र कुमारले उनको गीत सुने र निकै प्रभावित भए । पंकजले गीत गाऊन् र फिल्ममा केमियो पनि गरुन् भन्ने उनको चाहना थियो । यसका लागि उनका सहायकले पंकजसँग कुरा गरे तर उनले मानेनन् ।
राजेन्द्र कुमारले आफ्नो भाइ मनहरलाई यो र पंकजको मनोवृत्ति उल्लेख गरे। जब मनहरले पंकजलाई यो कुरा भने, उसलाई निकै नराम्रो लाग्यो । उनले राजेन्द्रकुमारका सहायकलाई बोलाएर बैठक बसाए । यही भेटपछि उनले नाम फिल्ममा काम गरे र गजल ‘चिठी आयी है’ मा स्वर दिए । यो गजल उनको करियरको उत्कृष्ट गजल मध्ये एक हो। यो गजल डेभिड धवनले सम्पादन गरेका हुन् ।