Advertisement
जगदीश्वर थापा
३० बैशाख, काठमाडाैं ।
बाउः “बाबु मलाइ एक बोतल रक्सी र एक बट्टा चुरोट ल्याइदे त”
छोरोः “ भो त्यस्तो खान नहुने कुरा त लिन जान्न म त”
बाउले केही बढि पैसा दिएर बोले
बाउः “फिर्ता आउने पैसा सप्पै तैं चला ”
छोरो केही सोचेर छोरो बाहिर निस्क्यो । त्यही दिनदेखि छोरो भ्रष्ट भयो ।
कुनै एउटा साधारण लुगा पसलको लुगा मन पराइ छोरीले ।
आमाः “यहाँ त पैसा नहुनेले पो किन्ने त, तिमी बेबी हुँदा नुहाउने साबुन त मैले इम्पोर्टेड ब्राण्डेड किन्थें ”
छोरीलाइ पत्तै नपाइ आफ्नी आमामाथी गर्व महशुस भो। त्यही दिनदेखि छोरी भ्रष्ट भइ ।
श्रीमतीः “अरू कर्मचारीले चैं आफ्ना परिवारलाइ घुमाउन देश विदेश लैजान्छन्, आफ्नो त कस्तो हुतिहारा पर्यो भने ।“
त्यसै क्षण श्रीमानले भ्रष्टचार गरेरै भएपनि परिवारको खुसि पुरा गर्ने प्रण गर्यो ।
भ्रष्टाचार यसै सुरू हुँदैन । यो एक किसिमको हारको मानसिकताबाट शुरू हुन्छ । यो एक सामाजिक मुद्दा हो जसले बाल्यकालदेखि नै जरा गाड्न सक्छ र व्यक्तिको जीवनभर चक्रीय रूपमा जारी रहन्छ। दुर्भाग्यवश, केही अभिभावकहरूले आफ्ना छोराछोरीहरूलाई भ्रष्ट अभ्यासहरू सुरुमै सिकाउँछन् । अनजानमा यी व्यवहारहरूलाई सामान्य बनाउँदै र भ्रष्टाचारको चक्रलाई निरन्तरता दिन्छन्।
धेरै परिवारमा बुबा आमाले आफ्ना छोराछोरीलाई केहि किन्न पठाउँदा र त्यसपछि उसलाई कार्य पूरा गर्नको लागि पुरस्कारको रूपमा अतिरिक्त पैसा दिन्छन् । सरसर्ती हेर्दा यो मायासहितको हानिरहित कार्य जस्तो लाग्न सक्छ तर यो नै घूसखोरीको सुक्ष्म रूप हो । किनकि बुबा आमाले आफ्नो छोराछोरीलाई यस्ता कार्यहरू गर्न उक्साइ दिइरहेका हुन्छन् जुन उनीहरू अतिरिक्त इनाम नपाउँदा गर्न इच्छुक नहुन सक्छन् । समय बित्दै जाँदा, बच्चाले नियमित घटनाको रूपमा यी ‘घूस’ हरूको अपेक्षा गर्न थाल्छ र कार्यहरू पूरा गर्न वा राम्रो व्यवहार गर्ने बदलामा तिनीहरूको अतिरिक्त माग गर्न थाल्छन् । यसले परिवारमा भ्रष्टाचारको संस्कृति सिर्जना गर्न सक्छ । जहाँ घूस र पुरस्कार व्यवहारलाई हेरफेर गर्न र आफूले चाहेको कुरा प्राप्त गर्नको लागि एक उपकरणको रूपमा प्रयोग गर्न थाल्छ ।
हाम्रो परिवार समाजमा अभिभावक र छिमेकबाट मिल्ने यस प्रकारको व्यवहारले बच्चाको विकास र भविष्यको लागि गम्भीर परिणामहरू निर्माण भैरहेको छ । एक पछि अर्को पुस्ताले जीवनमा अगाडी बढ्नको लागि घूसखोरी र भ्रष्टाचारलाइ स्वीकार्य र आवश्यक देख्ने शिलशिलामा उस्को वयस्कतामा अनैतिक र अवैध व्यवहार साथै सानाठूला अपराधमा जोडिन पुग्छ ।
भ्रष्टाचारको फैलावट रोक्नको लागि आमाबाबुले नैतिक व्यवहारको नमूना बनाउनु र आफ्ना छोराछोरीहरूलाई इमानदारी, निष्ठा र गाह्रो हुँदा पनि सही कामको महत्त्व सिकाउनु आवश्यक छैन ? यी मूल्यहरूलाई प्रारम्भिक रूपमा स्थापित गरेर आमाबाबुले भ्रष्टाचारको चक्र तोड्न र उनीहरूका छोराछोरीहरू समाजको जिम्मेवार, नैतिक सदस्य बन्न हुर्कन सुनिश्चित गर्न मद्दत गर्नुपर्दछ ?
शहरको बिचमा एउटा साढे दुइतलाको सुविधा सम्पन्न घर, एउटा गाडी, स्मार्ट फोन अनि बर्षको एकदुइ पल्ट सपरिवार देश विदेशको टुर, यत्ति हो अहिलेको नेपालिहरूले बुझेको सम्पन्नता र सन्तुष्टी । अर्कोको भन्दा आफु र आफुसंग भएको विशेष हो भन्ने देखाउन नपाउलदा छटपटी हुन्छ, औडाहा झलछ मनमा । समाजबाट पृथक रहेर समाजलाइ नै असाधारण छु भन्ने कृत्रिम आवरण देखाउने होडमा मान्छे भ्रष्ट बन्दैछ आजभोली ।
श्रीमतीः “अरू कर्मचारीले चैं आफ्ना परिवारलाइ घुमाउन देश विदेश लैजान्छन्, आफ्नो त कस्तो हुतिहारा पर्यो भने ।“
नेपालमा हालैका वर्षहरूमा सामाजिक प्रदर्शन र विलासी शहरी जीवन प्रतिस्पर्धाका कारण भ्रष्टाचार बढेको छ। देशको अर्थतन्त्रको आकार बढ्दै गएको र धेरै मानिसमा धनी देखाउने विलासी जीवनशैली र स्टेटस सिम्बलको चाहना पनि बढेको छ । यसले सामाजिक शो अफको संस्कृतिलाई निम्त्याएको छ । जहाँ मानिसहरू भौतिक सम्पत्ति र जीवनशैली छनौटहरूको असाधारण प्रदर्शन मार्फत आफ्नो सम्पत्ति र स्थिति प्रदर्शन गर्न प्रतिस्पर्धा गर्छन्।
दुर्भाग्यवश, यसले भ्रष्ट अभ्यासहरूमा वृद्धि भएको छ। आफ्नो हैसियत कायम राख्न र प्रतिस्पर्धामा रहन आजभोली धन र भौतिक सम्पत्ति आर्जन गर्न घूसखोरी र अन्य गैरकानूनी माध्यमहरूको सहारा लिन्छन्। यो विशेष गरी सरकारी र व्यापारिक क्षेत्रहरूमा प्रचलित भएको छ, जहाँ स्रोत र प्रभावको पहुँचको उच्च, अप्रकृतिक र अनावश्यक मूल्यांकन छ।
निजी स्तर प्रदर्शन गरेर विशेष प्रतिकृया र जनआकर्षण प्राप्त गर्ने हाइप्रोफाइल मानसिक रोगबाट ग्रसित
थप कुरा, सामाजिक सञ्जालको वृद्धिले यो प्रवृत्तिलाई बढाएको छ । किनकि व्यक्तिहरूले कुनै निश्चित छवि अनलाइन प्रस्तुत गर्न र सामाजिक स्थितिको निजी स्तर प्रदर्शन गरेर विशेष प्रतिकृया र जनआकर्षण प्राप्त गर्ने हाइप्रोफाइल मानसिक रोगबाट ग्रसित छन् । जसले आफुसंग भएको भन्दा बढि भौतिक सम्पत्तिको चाहना र त्यसलाई प्राप्त गर्नका लागि भ्रष्ट अभ्यासहरूमा संलग्न हुने इच्छालाई अझ बढाइदिको छ।
कुनै अर्को देशमाथि नियन्त्रण कायम राख्नु छ भने त्यो देशका केही प्रभावशाली मान्छेहरू खोजेर भ्रष्ट बनाइदिए पुग्छ। अहिले ति नियन्त्रण चाहिरहने देश कुन कुन हुन र उनिहरूले उत्पादन गरेका भ्रष्ट प्रभावशाली मान्छेहरू को को हुन भनेर थाहा हुँदा हुदै पनि आफुले समर्थन गरेको पार्टी, सिद्धान्त र नेतालाइ छोड्नै नसक्ने बीषको प्रभाव छ प्रायजसो जनमानसमा ।
भ्रष्टाचारको मूख्य जडमध्य एउटा त राजनीतिक दल र व्यवसायीबीचको साँठगाँठ हो । धेरै राजनीतिज्ञहरूले राजनीतिक अनुग्रह वा सम्झौताको बदलामा व्यापारीहरूबाट घूस र अनुग्रह लिन्छन् । यसले एउटा यस्ताे अवस्था निम्त्याएको छ कि जहाँ राजनैतिक पहुँच भएकाहरूको व्यवसायहरू नभएकाहरूको भन्दा पक्षमा हुन्छन् । परिणामस्वरूप अनुचित प्रतिस्पर्धा र असमान खेल मैदान हुन्छ । झन अब त राजनितिलाइ नै नितिगत प्रयोग गरेर फाइदा लिनको लागि राजेन्द्र खेतान, विनोद चौधरी, उमेश श्रेष्ठ, चण्डिराज ढकाल, दुर्गा प्रसाइ जस्ता व्यवशायीहरूको राजनितिमै सोझो प्रवेश हुन थालेको छ । नियत स्पष्ट छ । यस मुद्दालाई सम्बोधन गर्न सरकार र व्यवसायमा पारदर्शिता र जवाफदेहिता सुधार गर्ने, नैतिक मूल्य र सामाजिक उत्तरदायित्वको प्रवर्द्धन गर्ने र सबै नागरिकहरूलाई देशको आर्थिक वृद्धिमा सहभागी हुने र लाभान्वित हुने अवसरहरू सिर्जना गर्ने लगायत बहुपक्षीय दृष्टिकोणको आवश्यकता पर्दछ।
राजनीतिक र कर्मचारीतन्त्रभित्र रहेको पारदर्शिताको अभाव, कमजोर कानुनी कार्यान्वयन, दण्डहीनताको संस्कृति जस्ता विभिन्न कारणले नेपालमा भ्रष्टाचारको अवस्था बढ्दै गएको छ ।
नेपालको राजनीतिक प्रणाली भ्रष्टाचारले ग्रसित छ र राजनीतिज्ञहरू प्रायः घूसखोरी, नातावाद र सार्वजनिक कोषको अपचलन जस्ता भ्रष्ट अभ्यासहरूमा संलग्न छन् । राजनीतिक पदहरूलाई जनहितको सेवा गर्ने माध्यम नभई सम्पत्ति र शक्ति जम्मा गर्ने माध्यमका रूपमा लिइन्छ। राजनीतिक दलहरूले चुनावका बेला आफ्ना मतदाताहरूलाई प्रायः वाचा गर्छन् तर सत्तामा आएपछि ती वाचाहरू पूरा गर्न असफल हुन्छन्। यसले जनतामा निराशाको भावना पैदा गर्छ र राजनीतिक प्रणालीप्रतिको विश्वास घटाउँछ।
समग्रमा राजनीतिक र कर्मचारीतन्त्रका कारण नेपालमा बढेको भ्रष्टाचारले देशको विकास र नागरिकको हितमा नकारात्मक प्रभाव पारेको छ । भ्रष्टाचारको समस्यालाई सम्बोधन गर्न र राजनीतिक र कर्मचारीतन्त्रप्रति जनताको विश्वास पुनर्स्थापित गर्न सरकारले ठोस कदम चाल्नु जरुरी छ । भ्रष्टाचार विरुद्धको प्रभावकारी उपायहरूको कार्यान्वयन, कानुनी कार्यान्वयनको सुदृढीकरण र सरकारी प्रक्रियाहरूमा पारदर्शिता र जवाफदेहिताको प्रवर्द्धनबाट यो हासिल गर्न सकिन्छ।
जुन देशमा उध्याेगहरुको अनुपातमा सुविधासम्पन्न होटेल, रेष्टुरेण्ट, ८, १० वटा प्राइभेट विमान कम्पनी बग्रेल्ती प्राइभेट महंगा स्कुलहरू, हरेक हातमा प्रतिव्यक्ती आयभन्दा कयौंगुना धेरै महंगा मोबाइल अनि एक एक थोपा इन्धन किनेर चलाउन पर्ने देशमा सडकको लम्बाइ भन्दा धेरै किस्तामा निकालिएका आवश्यक्ताभन्दा व्यक्तिगत सुखभोगका यातायातका साधनहरू त्यो देश भ्रष्ट नभए कुन हुन्छ? यि सबैको प्रतिष्पर्धाले हामीलाइ भ्रष्टाचारतिर नलगे कता लैजान्छ ? पहिले आफ्नो सामाजिक जीवन बाच्ने शैली बदल्न आवश्यक छ र त्यस्पछि आफ्नो दिमागमा लागुपदार्थ जसरी चढेको पार्टी, सिद्धान्त र नेता बदल्न आवश्यक छ। नत्र हरेक भ्रष्टाचारी उत्पादनमा हाम्रो प्रवाभकारी योगदान रहिरहने छ । हरेक तह र स्थितीबाट आफ्नो मानसिकता नबदल्ने हो भने रून कराउन चिच्याउन बेकार छ ।
Comments
