ब्राजिलमा किन कोरोनाले ससाना बालबालिकाको मृत्यु भइरहेको छ ?
Advertisement
०५ बैशाख, बीबीसी । महामारी सुरु भएको एक वर्ष बितिसक्दा पनि ब्राजिलमा अझैसम्म मृत्युदर उच्च बिन्दुमा छ । तर कोभिड–१९ ले बालबालिकामा दुर्लभै कुनै गम्भीर प्रभाव पार्छ भन्ने बढ्दो प्रमाणका बावजुद त्यहाँ कोरोना भाइरसबाट यो समाचार तयार पार्दासम्म १३ सय बढी बालबालिकाको मृत्यु भइसकेको छ ।
यस्तै घटनामा एक डाक्टरले जेसिका रिकार्तेका एक वर्षीया छोरालाई कोभिडजस्तो लक्षण नभएको भनि परीक्षण गर्न अस्वीकार गरेपछि त्यसको दुई महिनामा ती बालकको कोरोनासम्बन्धी जटिल समस्याले ज्यान गएको छ ।
शिक्षिकाका रुपमा कार्यरत् जेसिका रिकार्तेले दुईवर्षको संघर्षपछि छोरा लुकसलाई जन्म दिएकी थिइन् । उनी भन्छिन्, “ऊ हाम्रो जीवनमा प्रकाश समान आएको थियो । खुसी भनेको हामीले कल्पना गरेभन्दा धेरै पनि हुन सक्छ भन्ने उसले हामीलाई आभास गरायो ।”
तर सधैँ राम्ररी खाने लुकसले अचानक खाना खानै छाडेपछि उनलाई लुकस अस्वस्थ भएको शंका लाग्यो । पहिले त उनले दाँत पलाउन लागेकाले त्यस्तो भएको हो कि भन्ने सोचिन् । लुकसको हेरचाह गर्ने नर्सले उनको घाँटी दुखेर त्यस्तो भएको हुन सक्ने बताइन् । तर उसलाई ज्वरो आउने अधिक थकान हुने अनि साथै श्वास प्रश्वासमा पनि समस्या देखिएपछि भने जेसिकाले छोरालाई कोभिडका लागि परीक्षण गराउन अस्पताल लगिन् ।
जेसिका भन्छिन्, “यसपछि डाक्टरले उसलाई अक्सिमिटर लगाएर परीक्षण गर्नुभयो जसमा उसको ब्लड अक्सिजन स्तर ८६ प्रतिशत आयो । मलाई थाहा थियो त्यो सामान्य होइन । तर उसको ज्वरो त्यतिबेला केही हल्का भइसकेकाले डाक्टरले चिन्ता नलिनू, उसलाई कोभिड परीक्षण चाहिँदैन भन्नुभयो । घाँटी दुखेकाले खानामा समस्या भइरहेको उनको भनाइ थियो ।”
ती डाक्टरले जेसिकालाई कोभिड–१९ बच्चाहरुमा अत्यन्तै दुर्लभ भएको बताए र केही एन्टिबायोटिक्स दिइ उनीहरुलाई घर पठाए ।
त्यो समयमा लुकसलाई निजी परीक्षण गराउने विकल्प थिएन । जेसिकाका अनुसार दश दिनसम्म एन्टिबायोटिक्स खाँदा उसका केही लक्षण हराउँदै गयो । तर थकानबाट भने मुक्त भएको थिएन । त्यसैले पनि जेसिकालाई कोरोना भाइरस नै होला भनेर निरन्तर चिन्ता लागिरहेको थियो ।
उनी भन्छिन्, “मैले उसको नर्स, मेरा अभिभावक, सासू लगायत सबैलाई धेरैवटा भिडियो पठाएर सोधेँ । तर सबैले म अनावश्यक रुपमा सोचिरहेको बताए । अझ मलाई समाचार हेर्न नै बन्द गर्न सुझाव दिए । तर मलाई थाहा थियो मेरो छोरा सही अवस्थामा थिएन । उसले राम्ररी सास फेरेको थिएन ।”
यो २०२० मे महिनाको समय थियो जसबेला कोरोना प्रकोप उच्च दरमा बढिरहेको थियो । उनको सहरमा यसका कारण दुईजनाको मृत्यु भइसकेको थियो । उनी भन्छिन्, “हाम्रो सहरमा सबैले सबैलाई चिन्छन् । त्यसैले पूरै सहरलाई यो खबरले ठूलो झट्का लाग्यो ।”
यता जेसिकाका पतिलाई चाहिँ फेरि अर्को अस्पतालमा परीक्षण गर्न लगेमा उल्टै लुकस र जेसिका संक्रमित हुन सक्ने डर थियो । यसरी हप्ता दिन हप्ता बित्दै जाँदा लुकस जतिबेला पनि निद्रा लागेजस्तो मात्र देखिन थाल्यो । ३ जुनका दिन लिुकसले खाना साथै बान्ता गर्न थाल्यो जसपछि चाहिँ जेसिकालाई केही गर्नैपर्छ भन्ने आभास भयो । अनि उनीहरु फेरि स्थानीय डाक्टरकहाँ गए जहाँ कोभिड परीक्षणको नतिजा पोजेटिभ देखियो ।
जेसिकाका अनुसार अस्पतालमा त्यो समय बच्चाहरुका लागि राम्रो व्यवस्थापन र राख्ने ठाउँ केही पनि थिएन । त्यसैले लुकसलाई दुई घण्टाको दुरीमा रहेको सोब्रल भन्ने ठाउँको पेडिआट्रिक केयर युनिटमा ट्रान्सफर गरियो ।
त्यहाँ उसलाई ‘मल्टि–सिस्टम इन्फ्लामेटरी सिन्ड्रोम (एमआइएस)’ भन्ने स्वास्थ्य समस्या रहेको बताइयो । यो भनेको भाइरसविरुद्ध प्रतिरोधात्मक प्रणालीको सबैभन्दा गम्भीर प्रतिक्रिया हो जसले मुख्य अङ्गहरुमा इन्फ्लामेसन या संक्रमण गराउँदछ ।
स्वास्थयविद्का अनुसार बालबालिकालाई कोरोना लागेको ६ हप्तापछि असर पार्ने यो सिन्ड्रोम दुर्लभ हुन्छ । तर ‘युनिभर्सिटी अफ साओ पाउलो’ को शीर्ष एपिडेमिओलोजिस्ट डाक्टर फतिमा मरिन्होले पछिल्लो समय एमआइएसका घटनाहरु धेरै देखा परिरहेको बताइन् । तर सबै मृत्युका लागि यही अवस्था जिम्मेवार चाहिँ नभएको उनी बताउँछिन् । लुकसलाई सास फेर्न मद्दत गर्न मुखमा ट्युब राख्दा जेसिकालाई त्यही कोठामा बस्न अनुमति दिइएको थिएन ।
उनले भावुक हुँदै भनिन्, “हामीले मसिनको आवाज लगातार सुनिरहेका थियौँ । तर अचानक मसिन बन्द भयो र लामो समय बिप मात्र बजिरह्यो । हामीलाई थाहा थियो, कसैको मृत्यु हुँदा मात्र त्यस्तो आवाज आउँथ्यो । तर केही मिनेटपछि फेरि मसिनले काम गर्न थाल्यो अनि मैले आँसु थाम्नै सकिनँ ।”
डाक्टरका अनुसार लुकसलाई हृदयघात भएको थियो तर चिकित्सकहरु मिलेर उसलाई बचाएका हुन् । सोब्रलस्थित आईसीयूमा एक महिनासम्म लुकसको उपचार गरेकी डाक्टर मानुएला मोन्टेका अनुसार लुकसमा कुनै पूर्वस्वास्थ्य समस्या थिएन तर पनि उसको अवस्था त्यस्तो गम्भीर हुनु भनेको ठूलो आश्चर्य थियो ।
कोभिडबाट गम्भीर बिरामी पर्ने प्रायः बालबालिकाहरुमा पहिले नै मधुमेह, ह्दय रोग या मोटोपना लगायतका समस्या हुने गर्दछ । तर लुकसको घटनामा यस्तो केही थिएन ।
३३ दिनसम्म आईसीयूमा राख्दा लुकसलाई जेसिकाले तीनपटक मात्र हेर्न पाएकी थिइन् । उपचारका क्रममा लुकसलाई ‘इम्युनोग्लोबुलिन’ पनि आवश्यक परेको थियो जुन अत्यन्तै महङ्गो औषधि हो । तर भाग्यवश एक बिरामीले आफ्ना लागि खरिद गरेको इम्युनोग्लोबुलिनको बाँकी रहेको डोज लुकसलाई दान दिए । त्यस समयमा उनको शरीरमा रातो फोका आइरहेको थियो र लगातार ज्वरो पनि आइरहेको थियो । सास फेर्न उसलाई विभिन्न सहायताको आवश्यकता पर्दथ्यो ।
तर बिस्तारै लुकसको अवस्थामा सुधार आए जस्तो देखियो र डाक्टरहरुले उसको अक्सिजन ट्युब निकाल्ने निर्णय गरे । बच्चाले एक्लो महसुस नगरोस् भनेर जेसिकासँग भिडियो कल पनि गराइदिए । जेसिका भन्छिन्, “हाम्रो आवाज सुन्नासाथै ऊ रुन थाल्यो ।”
त्यसबेला कसैले सोचेको पनि थिएन कि त्यो उनीहरुबीचको अन्तिम अन्तरक्रिया हुनेछ । अर्को भिडियोकलका बेलामा लुकस अचानक हलचल गर्न बन्द गर्यो र सिटीक्यान गरेर हेर्दा उसलाई स्ट्रोक भएको पत्ता लाग्यो । तर अझै पनि जेसिकालाई डाक्टरहरुले लुकस ठीक हुन सक्छन् भनेर विश्वास दिलाइएका थिए ।
जेसिका भन्छिन्, “त्यो रात मैले मेरो फोन साइलेन्टमा राखेको थिएँ । मैले सपनामा लुकस आएर मेरो नाकमा माया गरेको देखेँ । त्यसैले म ब्युँझिदा पनि खुसी भएर उठेँ । त्यही समय मेरो फोनमा डाक्टरको दशवटा मिसकल आएको रहेछ ।”
डाक्टरले जेसिकासँग लुकसको मुटुको गति र अक्सिजन स्तर अचानक घट्न पुग्दा उसको बिहानै मृत्यु भएको खबर दिए ।
यसरी आजसम्म पनि जेसिकालाई लुकसले समयमै कोभिड परीक्षण गराउन पाएको भए उसको ज्यान बचाउन सकिन्थ्यो भन्ने लाग्छ ।
उनी भन्छिन्, “डाक्टरहरुलाई कोभिड होइन जस्तो लागेपनि उनीहरुले सबै सम्भावनाबाट मुक्त हुन परीक्षण गर्नैपर्ने हुन्छ । बच्चाले उसलाई के महसुस भइरहेको छ भनेर भन्दैन ऊ पूर्णरुपमा हामीमै निर्भर हुन्छ । ”
जेसिकाका अनुसार आवश्यक उपचारमा ढिलाइ भएकै कारण लुकसको अवस्था गम्भीर बन्दै गयो जसबाट उसलाई बचाउन सकिन्थ्यो ।
लुकसको उपचार गर्ने डाक्टर मोन्टे पनि उनको कुरासँग सहमति जनाउँछिन् । त्यसैले पनि अहिले जेसिका लुकसको कथा मार्फत सबै अभिभावकहरुलाई सचेत गराउन चाहन्छिन् ।
डाक्टर फितामा भन्छिन्, “बालबालिकामा कोभिडको जोखिम शून्य हुन्छ भन्नु एकदमै ठूलो भ्रम हो ।”
ब्राजिलमा मात्र २०२० मार्चपछिदेखि कोभिड–१९ का कारण नौ वर्षसम्मका ८५२ बालबालिकाको मृत्यु भइसकेको छ । यसमा ५१८ त एक वर्ष मुनिका भएको ब्राजिलको स्वास्थ्य मन्त्रालयले जनाएको छ ।
तर डाक्टर मरिन्होको आकलनअनुसार कोभिडका कारण त्यो भन्दा दुई गुणा बढी बालबालिकाको मृत्यु भएको छ ।
कोरोना परीक्षणको अभावमा यस्ता धेरै घटनाबारे रिपोर्ट गर्न छुटेका हुनाले नै डाटा पेश गरिए भन्दा धेरै हुने उनी बताउँछिन् ।
डाक्टर मरिन्होले महामारीको अवधिभर अपरिचित स्वास्थ्य समस्याका कारण बच्चाहरुको मृत्यु भएको डाटा हेर्दा अघिल्लो वर्षको तुलनामा दश गुणा बढीको तथ्याङ्क पत्ता लगाएकी हुन् । यी सबै अंकहरु जोड्ने हो भने भाइरसले १,३०२ शिशुसहित २ हजार ६० बालबालिकाको ज्यान लिइसकेको उनले बताइन् ।
किन यस्तो भइरहेको छ ?
स्वास्थ्यविद्हरुका अन्सार ब्राजिलमा कोभिड संक्रमण दर अति उच्च (विश्वकै दोस्रो ठूलो संक्रममित बिरामी ) हुनुले पनि त्यहाँका बालबालिका र कम उमेरकाहरुलाई बढी प्रभावित गरिरहेको छ । ‘ब्राजिलियन सोसाइटी अफ पेडिआट्रिक्स’ को वैज्ञानिक खोप विभागका रेनाटो कफौरी भन्छन्, “अवश्य पनि जति धेरै संक्रमित भयो, त्यति नै धेरै अस्पताल भर्ना हुनेको सङ्ख्या पनि बढ्नेछ र सबै उमेर समूहमा मृत्यु दर बढ्दा त्यसमा बालबालिका पनि समावेश हुनेछन् ।”
ब्राजिलमा देखिएको यति ठूलो संक्रमण दर अहिले पूरै देशको स्वास्थ्य सेवा प्रणालीमा हावी भइरहेको छ । देशव्यापी रुपमा अक्सिजन सप्लाइ धान्न कठिन भइरहेको छ भने साधारण औषधिहरुको समेत अभाव सुरु भइसकेको छ र आईसीयूमा कतै बेड उपलब्ध नभएको अवस्था छ ।
यति हुँदाहुँदै पनि राष्ट्रपति जैर बोल्सनेरो लकडाउनको विरुद्धमा छन् । उता उत्तरी ब्राजिलमा गत वर्ष फेला परेको नयाँ भेरिएन्ट ‘पी.१’ का कारण संक्रमण दर अति उच्च बिन्दुमा पुगिरहेको छ ।
सो भाइरस तुलनात्मक रुपमा बढी संक्रामक भएको बताइएको छ । जसकै कारण अघिल्लो महिना ब्राजिलमा महामारी अवधिभरिकै सबैभन्दा धेरै मृत्यु भएको हो र यो ट्रेन्ड बढेको बढ्यै छ । त्यस्तै सो वृद्धिको अर्को कारण बालबालिकामा पनि संक्रमण बढ्दै जानु हो । उनीहरुमा विशेषगरी परीक्षणको अभाव पनि समस्या बनिरहेको छ ।
मरिन्होका अनुसार बालबालिकालाई कोभिडको उपचार गर्न एकदम ढिला ल्याइने गरिएको छ । उनी भन्छिन्, “हामीसँग ठूला मान्छेका लागि त पर्याप्त परीक्षण छैन बालबालिकालाई कसरी गर्ने ?”
तर परीक्षण अभावका कारण मात्र नभएर रोग पहिचानमा ढिलो गर्नु पनि गम्भीर समस्या बनेको छ किनकि बालबालिकामा कोभिड तुलनात्मक रुपमा फरक तरिकाले देखा पर्न सक्छ ।
उनले फेरि भनिन्, “बच्चालाई एकदम धेरै झाडापखाला लाग्छ , पेट दुख्ने अनि छाति दुख्ने हुन्छ जुन फरक लक्षण हो । त्यसैले रोग थाहा नहुँदा बच्चा गम्भीर बिरामी परिसकेपछि मात्र अस्पताल ल्याइन्छ र अवस्था जटिल बन्दै जाँदा प्रायःको मृत्यु हुने हुन्छ ।”
त्यस्तै आईसीयूमा राखिएका बिरामी बच्चाकहाँ अभिभावकलाई जान अनुमति दिइँदैन जसले पनि थप चुनौती उत्पन्न गराएको डाक्टर सिनारा कार्नेइरो बताउँछिन् ।
बाबुआमाले बच्चाको हौसला बढाउने मात्र नभइ उनीहरुले बच्चाको पीडा, दुखाइ र मानसिक अवस्था पनि सजिलै बुझ्न सक्छन् । त्यसैले अभिभावकलाई बच्चालाई कतिबेला औषधिको आवश्यक परेको छ या ख्याल राख्नुपर्छ भन्ने थाहा हुन्छ ।
त्यस्तै छोराछोरीलाई देख्न नपाउँदा बाबुआमामा उत्पन्न हुने ट्रमा र मानसिक तनाव पनि उत्तिकै हृदयविदारक छ । उनले भनिन्, “कुनै पनि बच्चा आफ्नो बाबुआमाबिना मर्नुपरेको देख्दा हाम्रो पनि मन दुख्छ ।”
यही समस्याको समाधान गर्न अल्बर्ट सबिन हस्पिटलले सबैमा ट्याबलेट र मोबाइल फोन वितरण गराइ भिडियोकलको व्यवस्था मिलाएको हो । डाक्टर कार्निएरोका अनुसार उनीहरुले बिरामी र परिवारबीच १०० भन्दा बढी भिडियोकल गराइसकेका छन् जसले दुवै पक्षमा तनाव कम गराउँदछ ।
वैज्ञानिकहरुले अझै पनि बालबालिकको उमेर समूहमा संक्रमणको जोखिम कम हुने बताउँछन् । तर ब्राजिलमा ३४ लाख कोभिड मृत्युमा ०.५८ प्रतिशत बच्चाहरु पनि पर्दछन् । जुन सङ्ख्याका हिसाबले २ हजार बढी बालबालिका हुन्छन् । डाक्टर कार्निएरो भन्छिन्, “यो सङ्ख्या भयावह हो ।”
‘रोयल कलेज अफ पेडिआट्रिक्स एण्ड चाइल्ड हेल्थ’ ले यस्ता अवस्थामा बच्चालाई तुरुन्तै अस्पताल लगिहाल्न सुझाव दिएको छ–
– पहेँलो हुने, छुँदा चिसो हुने
– सास फेर्दा रोकिने या अनियमित श्वास प्रश्वास
– केही प्रतिक्रिया नदिने, ओठ नजिक नीलो हुँदै जाने
– अचेत हुने, एकदम धेरै रुने, सुतेपछि उठाउन कठिन हुने, धेरै चिडचिडा हुने
– र विशेषगरी किशोरहरुमा गुप्ताङ्गमा दुखेमा ।
Comments
